Las a klimat

Dużo się mówi o wpływie zmian klimatycznych na lasy. Wzrost średnich temperatur, wahania wilgotności, zmiana rozkładu opadów w ciągu roku, osłabiają kondycję lasu, powodują pogorszenie warunków wzrostu dla jednych gatunków, faworyzując inne. Naukowcy prognozują, jak będą zmieniać się zasięgi poszczególnych gatunków drzew w zależności od prawdopodobnych scenariuszy zmian klimatu. Wyzwaniem dla gospodarki leśnej jest dostosowanie się do tych zmian, przy zastosowaniu tzw. wspomaganej migracji.

Odwracając problem, można zapytać, czy obecność lasu ma wpływ na kształtowanie się klimatu? Aby zrozumieć jego wpływ skali globalnej, warto zejść na poziom lokalny i przypatrzeć się, jak las oddziałuje na klimat w skali mikro. Niektóre prawidłowości zauważalne są nawet gołym okiem, bez korzystania z pomiarowych urządzeń meteorologicznych. 

Pierwszym czynnikiem, na który wpływ lasu daje się zauważyć, jest temperatura. Las w porównaniu z powierzchnią otwartą, charakteryzuje się znacznie niższymi jej wahaniami. W czasie silnego nasłonecznienia, temperatura we wnętrzu lasu jest niższa niż na zewnątrz, zwłaszcza gdy las odznacza się złożoną budową, z obfitą warstwą runa, podszytu i wielopiętrową strukturą drzewostanu. W godzinach nocnych natomiast las wolniej oddaje energię cieplną, przez co spadki temperatury nad ranem są mniejsze w jego wnętrzu niż na otaczającej go przestrzeni otwartej. 

Podobna zależność dotyczy nadmiaru lub niedoboru opadów. Las, w porównaniu z powierzchnią otwartą, skuteczniej opiera się skutkom suszy, dłużej zachowując wilgoć, szczególnie w warstwie mchów i porostów. Z drugiej strony las, zwłaszcza na terenach górskich, lepiej absorbuje nadmiar wody w porównaniu do innych formacji roślinnych, zmniejszając ryzyko wystąpienia powodzi.

Obecność lasu, lub jego brak, może mieć również wpływ na lokalną wysokość opadów. Dobitnym przykładem była sytuacja jaka nastąpiła w okolicach Kuźni Raciborskiej na obszarze zniszczonym przez katastrofalny pożar latem 1992 roku. Przez wiele kolejnych lat po wystąpieniu pożaru obszar ten zmagał się z dotkliwymi suszami, gdyż w okresie letnim był omijany przez lokalne opady konwekcyjne, skutecznie blokowane przez utrzymujące się nad nim masy nagrzanego powietrza. Deszcz padał tam wyłącznie w czasie przechodzenia frontów atmosferycznych.

Wszystkie powyższe przykłady dowodzą pozytywnej roli formacji leśnej w łagodzeniu klimatu i wskazują na potrzebę zachowania ciągłości lasu tam, gdzie on występuje, jak też, tam gdzie jest to możliwe, nowych nasadzeń, zwłaszcza na obszarach o niskiej lesistości. Nawet jeśli nie zmienia to ogólnych kierunków w ewolucji klimatu, może ograniczać częstotliwość zjawisk ekstremalnych, takich jak huragany, susze i powodzie.